JEVREJSKA GROBLJA SU OGLEDALA KULTURE I ISTORIJE: Izložba Rudolfa Klajna govori o tradiciji kuće budućeg života kod Jevreja

U jevrejskoj tradiciji, groblje je kuća života, kuća budućeg sveta, kuća mira i kuća večnog doma. Ova groblja i njihove građevine – oblik nadgrobnih spomenika, njihovi tekstovi i tipografija, njihovi tradicionalni simboli i vegetacija – su u vizuelnom i verbalnom dijalogu. Oni se, prema Rudolfu Klajnu, mogu tumačiti zajedno kao složeni sakralni sadržaj. Pored sinagoga, važan materijalni dokaz postojanja evropske jevrejske dijaspore pre Holokausta su i groblja.

Nejevrejska naučna istraživanja, istorija arhitekture i umetnosti, zaštita spomenika i istorija kulture nedavno su otvoreni za istraživanja jevrejskih grobalja 19. i 20. veka. Međutim, umesto delimičnih aspekata istraživanja, Klajnove fotografije pionirskim interdisciplinarnim pristupom tumače jevrejska groblja modernih metropola. On ne fokusira samo na nadgrobne spomenike, već na groblje u celini – u stvari, i na faktore okoline. Urbani kontekst, pejzažna, društveni milje i srodni problemi: uloga pola, segregacija, verski i ekonomski aspekti stratifikacije.

Prema Klajnovoj holističkoj viziji, groblje funkcioniše kao ogledalo, u njemu se reflektuju gore navedeni faktori zajedno sa složenom strukturom i hijerarhijom jevrejske dijaspore. Ovakvim sveobuhvatnim pristupom, vizuelni materijal izložbe je u stanju da prikaže šta su značila jevrejska groblja u velikim gradovima u optimističnom zlatnom dobu emancipacije. Oni su simbolizovali da je težnja za ravnopravnost realno obećanje, tj. paradoksalno, znaci isčezavanja jevrestva su takođe izgradili identitet i najavljivali budućnost. 

Rudolf Klajn rođen 1955. godine u Subotici, profesor istorije moderne arhitekture na Univerzitetu Obuda u Budimpešti. Prethodno je predavao na Univerzitetu u Tel Avivu (1996-2006) i na Univerzitetu u Novom Sadu (1986-91). Držao je gostujuća predavanja/kurseve na Univerzitetu Harvard, Hebrejskom Univerzitetu, Univerzitetu umetnosti u Tokiju, Tehničkim univerzitetima u Berlinu, Braunšvajgu, Budimpešti, Bratislavi, Kjotu, Akademiji umetnosti i dizajna Bezalel, Univerzitetu Oulu itd.

Istražuje modernu arhitekturu, uključujući sinagoge, u srednjoj Evropi i jevrejski doprinos sekularnoj arhitekturi od rane emancipacije do pokreta s kraja 20. veka. Objavio je petnaest knjiga iz oblasti teorije i istorije arhitekture. Godine 2017. je publikovao svoje glavno delo, sveobuhvatnu knjigu pod nazivom Sinagoge u Mađarskoj 1781-1918. Godine 2018. objavio je prvu opštu knjigu o modernoj jevrejskoj pogrebnoj umetnosti pod nazivom Metropolitanska jevrejska groblja u centralnoj i istočnoj Evropi koju je izdao IKOMOS Nemačka. Trenutno priprema knjigu o jevrejskoj arhitekturi između 1820. i 2020. godine za holandskog izdavača Bril. Svoje fotografije izlagao je na više od 70 lokacija širom sveta.